Bir Siyaset Bilimcinin Gözünden: Taşlarda Saklı İktidarın İzleri
Güç, her dönemde farklı biçimlerde tezahür etmiştir. Kimi zaman bir tahtta, kimi zaman bir tapınakta, kimi zaman da sessizce toprağın altına gömülmüş taşlarda. Göbeklitepe, tam da bu sessizliğin içinde bir iktidar metaforu olarak yükselir.
Bir siyaset bilimci için bu alan, yalnızca arkeolojik bir bulgu değil; ilk toplumsal düzenin, ilk otorite biçiminin ve ilk kolektif uzlaşının simgesidir.
Burada “kimler yaşadı?” sorusu, yalnızca biyolojik ya da kültürel bir merak değil; aynı zamanda bir politik arayıştır. Çünkü Göbeklitepe’de yaşayanlar, belki de devlet kavramı doğmadan önce iktidar ilişkilerini kuran ilk topluluktu. Onların taşlara kazıdığı figürler, aslında gücün ilk alfabeleriydi.
İktidarın Doğuşu: Göbeklitepe Bir Güç Mekanizması mıydı?
Göbeklitepe’deki devasa T biçimli sütunlar, sıradan bir inanç yapısından öte, bir iktidarın mimarisi olarak okunabilir. Her sütun, belirli bir otoriteyi temsil eder. Belki bir ruhani lideri, belki bir topluluk önderini, belki de soyut bir gücü.
Bu durum, siyaset biliminin temel kavramlarından biri olan kurumsallaşmış güç olgusunu gündeme getirir.
Göbeklitepe toplumunda güç, şiddetle değil, inançla meşrulaştırılmıştır. Taşlara kazınan hayvan kabartmaları ve semboller, o dönemin “anayasa metinleri” gibidir. Her biri, bireyin değil, kolektifin gücünü anlatır. Toplumun itaat ettiği güç, tanrısal ama aynı zamanda toplumsal bir düzenden doğar.
Kurumların Temeli: Tapınak mı, Parlamento mu?
Göbeklitepe, belki de insanlık tarihinin ilk kurumsal yapısıdır. Tarım, şehirleşme ve devlet öncesi dönemde, insanlar bir araya gelerek ortak bir alan — bir “mekân siyaseti” — kurmuşlardır. Bu mekân, yalnızca dini değil, aynı zamanda siyasi bir işlev taşımaktadır.
Bir tapınak, aynı zamanda bir meclistir. T biçimli taşlar arasında yapılan ritüeller, aslında ilk toplumsal müzakerelerin sahnesidir.
Kim karar veriyordu? Kim inşa ediyordu? Kim inançları belirliyordu? Bu soruların her biri, siyaset biliminin temelini oluşturan iktidar ilişkilerinin erken biçimlerine ışık tutar.
Göbeklitepe toplumu, merkezi bir otorite olmadan da düzen yaratabilmişti. Bu durum, modern siyaset teorisinde “doğal düzen” kavramına denk gelir — yani güç, yasadan değil, uzlaşmadan doğar.
Erkek Stratejisi ve Kadın Katılımı: Gücün Cinsiyeti
Her dönemde olduğu gibi, Göbeklitepe’deki toplumsal düzenin de bir cinsiyet kodu vardı. Erkekler genellikle stratejik, yapısal ve güç merkezli alanlarda konumlanırken, kadınlar toplumsal bağları ve iletişimi şekillendiren demokratik aktörlerdi.
Erkekler, taşları dikti; kadınlar ise o taşların etrafında anlam ördü.
Erkek gücü, fiziksel emeğin ve korumanın sembolüyken; kadın gücü, toplumsal bütünlüğün ve dayanışmanın güvencesiydi. Birinde otorite, diğerinde meşruiyet vardı.
Bu açıdan Göbeklitepe, modern siyaset biliminde “güç bölüşümü” olarak adlandırılan yapının ilk örneklerinden biridir. O dönem bile, iktidar yalnızca kas gücüyle değil, toplumsal işbirliğiyle kuruluyordu. Kadınların sembolik rolü, toplumun “yumuşak gücü”nü temsil ediyordu.
İdeoloji ve Vatandaşlık: Taşların Arasında Bir Anlaşma
Göbeklitepe’deki insanlar, belki yazılı bir anayasaya sahip değillerdi ama ortak bir ideolojiye inanıyorlardı. Bu ideoloji, kolektif kimliğin temeli olmuştu. Her birey, o kutsal yapının bir parçası olduğu ölçüde “vatandaş” sayılıyordu.
Bu, siyaset biliminin en eski vatandaşlık formuna işaret eder: aidiyet temelli yurttaşlık.
Yani Göbeklitepe’de vatandaşlık, doğumla değil, katkıyla kazanılıyordu.
Taş taşıyan, ritüele katılan, topluluğa anlam katan herkes “biz”in bir parçasıydı.
İdeoloji burada dinle birleşmişti; inanç, toplumsal düzenin meşruiyet aracına dönüşmüştü. Modern dünyada devlet ideolojilerinin nasıl kimlik yarattığını düşünürsek, Göbeklitepe bunun en arkaik ama en derin örneğidir.
Göbeklitepe’de Kimler Yaşadı? Gücün Erken Versiyonları
Bu sorunun yanıtı, antropolojik değil, siyasal bir tonda yankılanır:
Göbeklitepe’de yalnızca insanlar değil, ilk iktidar biçimleri yaşadı.
Orada inanç, otoriteye; işbirliği, kuruma; paylaşım, ideolojiye dönüşmüştü.
Göbeklitepe halkı, gücü paylaşmayı bilen, otoriteyi kutsallaştıran, dayanışmayı siyasetle harmanlayan ilk toplumdu. Onlar, devletsiz ama düzenli, kanunsuz ama meşru bir yapı kurmayı başardılar.
Bu, insanlığın en eski siyasal başarısıdır.
Sonuç: Geçmişin Taşlarından Geleceğin Devletine
Göbeklitepe’nin bize öğrettiği şey şudur:
Güç, yalnızca yönetmek değil; inşa etmek, ikna etmek ve paylaşmaktır.
Bugünün devletleri, parlamentoları ve ideolojik sistemleri, aslında o T biçimli taşların gölgesinde doğmuştur.
Peki, bugün biz modern bireyler, o kadim insanların kurduğu uzlaşmayı sürdürebiliyor muyuz?
Gücü hâlâ kutsallaştırıyor, yoksa paylaşabiliyor muyuz?
Göbeklitepe’nin sessiz taşları, bize hâlâ bu provokatif soruları fısıldıyor: “İktidar kimin elinde, meşruiyet kimin yüreğinde?”